Hagåtña

Ginen Wikipedia
Hagåtña.

Hagåtña [1], eståba nå'an-ña Agana yan gi fino' Españot Agaña, i kapitat i islan Guåhan. Mina'dos gi dikike' mineddong-ña kontodu gi populasion entre todu i sengsong Guåhan. Eståba, i sentrun populasion Guåhan ha' Hagåtña ginen i Mina'dies i ochu na siklo asta i talo' i Mina'bente na siklo. På'go, hagas ha' unu ni mandistritu kometsio mayot kontodu nai gaige guenao i siyan gobietnu.

Etimolohia[tulaika | edit source]

"Hagåtña" ginen "håga'-ña" ha'. Guåha na hinasso na ginen Hågat i fine'nena na taotao Hagåtña. Sa' ginen "håga'" i palabra "Hågat". Gi 1998 na sakkan, i Liheslaturan Guåhan ma tulaika i na'an-ña ofisiat "Agana" para "Hagåtña," i na'an-ña orihinat gi fino' Chamoru (lao ti matulaika i na'an-ña ofisiat "Agana Heights" para i na'an-ña gi fino' Chamoru "Tutuhan").

Yeografia[tulaika | edit source]

Gaige Hagåtña gi "pachot" i saddok Hagåtña gi lichan i patten Guåhan. Kana' 3(tres kuadrao kilumetro) i mineddong-ña Hagåtña. Gaige gi sanlagu i chepchop unai, gi sankattan i saddok yan i sesonyan-ña, gi sanhaya i ladera(ni Tutuhan gi hilo'). Guåha unu kuantos edificios gof takhilo' gi santalo' i sengsong, yan puru residensia gi lichan i patten songsong (guenao nå'an-ña Anigua). Ti parehu Hagåtña yan i otru na songsong, sa' manapattao i sentro tiaguihi as Europa, ya manggaige meggai na dikike' na tenda yan ristorantes siha gi halom gi talo' i sengsong. Gof hihot Hagåtña i manresidensia ni mineggai taotao ni Mongmong-Toto-Maite.

Gobietno[tulaika | edit source]

I kapitat giya Guåhan guihi gi Hagåtña, pues manggaige guenao i Liheslatruan Guåhan, i Ofisinan i Magalahi, kontodu otru na manofisinan gobietnon Guåhan. I mayot maelihi gobietna i sengsong taiguenao i otru na songsong. I Gima' I Taotao Guåhan, tradisionatmente i gima' i Magalahi, gaige gi hilo' i ladera, lao gi magahet taigue ha' gi sengsong Hagåtña. Adelup, gaige guenao i ofisinan Magalahi yan i manofisinan eksakatibu ginen i sakkan 1990, eståba ha' patten i sengsong Assan åntes di ma annex ha' gi Hagåtña ya ma na'gaige guenao i siyan i Gobienton Guåhan.

Historia[tulaika | edit source]

Hagåtña åntes di Gera.

Gaibali Hagåtña esta åntes di manmatto i Españot siha. Gi sakkan 1668, matto i fine'nena na misioneru Españot as Pale' San Vitores. I familian i Magalahi Kepuha ma na'i i misioneru i tano' gi Hagåtña ya siña ma kahat i Dulce Nombre de Maria Catedrat-Basilica (i fine'nena na Guma' Yu'us giya Guåhan).

Durante i gobitenan Españot, ma na'suha megagai na taotao Guåhan yan otru islas Mariånas ginen i sengsong-ñiha para Hagåtña.

Sina manli'e sopblan i gobiento Españot gi Plaza de España hihot i catedrat i Archdiocese Hagåtña.

Despues di finakpo' i Geran Españot-Amerikanu gi 1898, España ha nå'i i Estådos Unidus ni gobietnan Guåhan. Ma kontinua ha' i siyan gobietno giya Hagåtña gi administrasion i U.S. Naval Administration. Gi 1940 na sakkan, esta kasi dies mit (10,000) na taotao Hagåtña, kana' lamita i taotao Guåhan siha.

I militat Chapones ma konne' Guåhan gi 8 Disembre, 1941. Annai i Amerikanu ma na'libre Guåhan gi Segundo na Geran i Mundo, gof ma dañu i siudat ni bakudang Amerikanu. Meggai na taotao Hagåtña manhuyong i siudat despues di Gera. Gi planean kahat ta'lo i siudåt, i U.S. Navy ma fa'tinas manuebu na chalan ni mantunas, lao umesek i sitio siha ni chalan, ya på'go guåha mas ki unu na dueño i sitio. Este ha na'achaki i adelanton i siudat asta på'go.

På'go, kasi 1,100 na taotao i populasion Hagåtña, lao gaige ha' guenao i siyan gobietnu teritoriat.

Gaige i plasan batkon aire (Antonio B. Won Pat International Airport) giya Tamuneng yan Barigåda.

Riferensia[tulaika | edit source]

  1. Chamorro.com: Hagåtña.

Bibliografia[tulaika | edit source]

  • Rogers, Robert F (1995). Destiny's Landfall: A History of Guam: University of Hawai'i Press. ISBN 0-8248-1678-1
  • Carter, Lee D; Carter, Rosa Roberto; Wuerch, William L (1997). Guam History: Perspectives Volume One: MARC. ISBN 1-878453-28-9
  • Sanchez, Pedro C. Guahan, Guam: The History of our Island: Sanchez Publishing House.
  • (1996) Kinalamten Pulitikat: Sinenten I Chamorro: Issues in Guam's Political Development: The Chamorro Perspective: The Political Status Education Coordinating Commission. ISBN 1-883488-03-6

Website Sanhiyong siha[tulaika | edit source]


Flaga Guamu Dies i nuebi na songsong giya Guåhan

Assan-Ma'ina • Barigåda • Chalan Pågu-Otdot • Dedidu • Hågat • Hagåtña • Humåtak • Inalåhan • Malesso' • Mangilao • Mongmong-To'to-Maite • Piti • Santa Rita • Sinahåña • Talo'fo'fo' • Tamuneng • Tutuhan (Agana Heights) • Yigu • Yoña